Khổng Tử đã chỉ ra rằng lòng tốt là gồm
cả hai: một tư tưởng chính trị và một tiêu chuẩn đạo đức. Lòng tốt nhấn mạnh việc
chăm lo cho người khác và chú trọng tư tưởng về lòng trung thành và sự khoan
dung tha thứ. Một tư tưởng như vậy đã có một ảnh hưởng sâu rộng đến đạo đức
truyền thống Trung Hoa về lương thiện, trung thực, nhẫn nại và khoan dung. Nó vẫn
có ý nghĩa sâu sắc trong xã hội ngày nay.
Lòng chân thành, chân thật là cơ sở nền
tảng đầu tiên quan trọng nhất
Một lần khi Khổng Tử đang thảo luận cách
đối nhân xử thế với những học trò của ông, Zily nói: “Nếu người khác đối xử tốt
với con, đổi lại con cũng sẽ đối xử tốt với họ; Nếu họ không tốt với con, con
cũng sẽ không tốt với họ”.
Khổng Tử đã luận: “Đây là cách xử thế của
những người không tốt”.
Tử Cống nói: ” Nếu người khác đối xử tốt
với con, con sẽ đáp lại tốt với họ; Nếu họ không tốt với con, con sẽ hướng dẫn
họ đến cái tốt”.
Khổng Tử đã luận: “Đây là cách xử thế giữa
những người bạn”.
Nhan Hồi nói: “Nếu người khác đối xử tốt
với con, con sẽ tốt với họ. Nếu họ không tốt với con, con cũng sẽ tốt với họ và
dẫn họ đến cái tốt”.
Khổng Tử đã luận: “Đây là cách xử thế
trong gia đình và người thân. Nếu các con có thể mở rộng tư tưởng và đối xử với
tất cả mọi người trong thế giới này bằng lòng chân thành, thành thật, nó sẽ thực
sự tốt!”.
Đối xử với người khác bằng lòng tốt
lương thiện
Nhan Hồi đã hỏi Khổng Tử: “Làm sao con
có thể đạt được mục tiêu đối xử với người khác bằng lòng tốt? Con mong ước con
có thể làm được việc đối xử với mọi người như nhau bất kể họ giàu hay nghèo,
can đảm mà không hiển thị khoe khoang mình dũng cảm, làm bạn chỉ với những người
có mục đích cao quý và tránh gian khổ suốt cuộc đời. Điều đó có đúng không?”.
Không Tử nói: “Để là người tốt, một người
cần phải tu thân và liên tục nâng cao đạo đức bản thân. Điều mà con nói là tốt.
Đối xử như nhau cho dù họ giàu hay nghèo, con sẽ thấy hài lòng và không bị điều
khiển bởi ham muốn dục vọng. Hành xử như nhau bất kể con ở địa vị cao hay là
người dân bình thường, con sẽ luôn luôn khiêm tốn và lịch sự. Can đảm mà không
hiển thị khoe khoang lòng dũng cảm, con sẽ đối xử với mọi người bằng lòng kính
trọng. Làm bạn với những người có mục đích cao quý và tránh gian khổ suốt cuộc
đời, con có thể lựa chọn những người bạn của mình, con sẽ thận trọng trong lời
nói và hành động mình. Đây là một mục đích rất tốt!”.
Cách cai trị
Tề Cao Đình đã hỏi Khổng Tử : “Con đã đi
một đoạn đường dài và đã trải qua nhiều khó khăn thử thách, mặc quần áo sờn
rách và mang quà đến cho thầy, con đến với hy vọng rằng thầy có thể dạy con
cách phò tá hoàng đế cai trị đất nước”.
Khổng Tử đã nói: “Hãy dựa vào những
nguyên tắc luân lý đạo đức và công bằng, ngay cả khi xúc phạm đến hoàng đế, con
cũng không thể từ bỏ sự chính trực và những nguyên tắc đạo đức. Phò tá hoàng đế
không có nghĩa là làm mọi việc cho hoàng đế, mà là làm việc cho đất nước và cho
người dân dưới sự cai trị của hoàng đế. Tóm lại là làm những việc chân chính và
phò tá hoàng đế truyền bá lòng tốt lương thiện. Con cần phải đối xử với mọi người
bằng lòng chân thành. Con cần phải làm một tấm gương tốt và ngay thẳng công bằng.
Tiến cử những người có khả năng với hoàng đế đồng thời loại đi những kẻ xấu xa;
loại bỏ phần xấu ra khỏi bản thân con và cùng với hoàng đế sống theo luật pháp
và chuẩn mực đạo đức. Con cần phải thông minh nhưng cẩn thận trong lời nói và
hành động; tu thân và dẫn dắt người dân sống theo lòng tốt lương thiện. Nếu con
có thể làm như vậy, con có thể giống như một đạo hữu bên cạnh hoàng đế ngay cả
khi con ở cách xa ông ấy ngàn dặm. Nếu không, con không thể làm được điều đó
ngay cả khi con ở ngay bên cạnh ông ta”.
Khổng Tử nói rằng một người cần phải tu
thân để đối xử tốt với người khác. Đối xử với người khác không phải là mục
đích, mà mục đích là thăng tiến bản thân đến một tầng cao hơn. Khổng Tử xem
trung, nghĩa, trí và tín là những điều kiện tiên quyết để là một người cao quý.
Một người cao quý có thể đạt đến “từ bi” qua tự phê bình và đối xử với người
khác bằng lòng tốt và khoan dung. Một người cao quý sẽ duy trì đạo đức cao
trong bất kể tình huống nào và sẽ giữ tâm anh ta trong sạch, đối xử tốt với mọi
người và trân quý sinh mệnh. Cho dù họ giàu hay nghèo, anh ta sẽ không bị dao động.
Quyền lực và sự ép buộc cũng không ảnh hưởng anh ta được
